Kinh Dịch Cấu Hình Tư Tưởng Trung Quốc

Kinh Dịch hay Chu Dịch là kỳ thư của Trung Hoa nói riêng và nhân loại nói chung. Vì trên thế giới chưa có bộ sách nào kỳ lạ như vậy, cổ nhân dùng những vạch liền (__) và đứt (_ _) tượng trưng cho Âm Dương để giải thích sự biến hóa của vũ trụ và nhân sự. Lý luận của các môn cổ truyền Trung Hoa như Y học, Binh pháp, Thuật số đều lấy từ Chu Dịch. Vì thế, người xưa bảo rằng “Dịch quán quần kinh chi thủ” nghĩa là Chu Dịch là sách đứng đầu tất cả kinh điển Trung Hoa.

Cụ Nguyễn Duy Cần cho rằng Kinh Dịch hàm chứa mọi nguyên lý sinh thành và suy hủy của vũ trụ vạn vật. Thật đúng như vậy. Nguồn gốc Chu Dịch cũng thật mù mờ, khó truy nguyên cho rõ được (Thiên cổ chi mê). Trong truyền thống Dịch học, Kinh Dịch do vua Phục Hy vạch 64 quẻ, vua Văn Vương soạn thoán từ, Chu Công viết hào từ, Đức Khổng tử chú giải thoán từ và hào từ làm nên thập dực, từ đó Kinh Dịch có đủ phù hiệu và văn tự như hiện nay. Người xưa tóm tắt lịch sử hình thành Kinh Dịch trong câu: “Dịch cảnh Tam Thánh, thế lịch tam cổ” nghĩa làKinh Dịch do ba vị thánh nhân (Phục Hy, Văn Vương, Khổng Tử) làm ra trải dài từ thượng, trung và hạ cổ mà có được.

Trải qua hơn 2000 năm, Kinh Dịch cũng như bao kinh điển khác không sao thoát được nạn “tam sao thất bản””. May thay vào năm 1973, khi khai quật một mộ cổ đời Hán ở Mã Vương Đôi (Hồ Nam, Trung Quốc) người ta phát hiện bản Chu Dịch được viết trên lụa trắng, gọi là Bạch Thư Chu Dịch. Các học giả ra sức nghiên cứu bản Chu Dịch này, trong đó có hai ông Trương Thiện Văn, Hoàng Thọ Kỳ. Công trình nghiên cứu của các ông làm đảo lộn mọi nhận định ta có bấy lâu nay, cách giải thích các hào, quẻ không chính xác do câu, từ của các bản Kinh Dịch hiện nay không đúng với bản cổ.

Vì công trình của hai ông Trương Thiện Văn và Hoàng Thọ Kỳ có giá trị nên TS Dương Ngọc Dũng và nhà nghiên cứu Lê Anh Minh đã dày công dịch ra quốc văn, tham bác thêm nhiều công trình nghiên cứu của các nhà Dịch học nổi tiếng để trước tác thành quyển Kinh Dịch cấu hình tư tưởng Trung Quốc này. Sách viết công phu, khoa học, nghiêm cẩn, chú thích kỹ càng. Bản in cũng được chỉnh sửa kỹ nên hạn chế sai sót cả Hán văn lẫn Việt văn. Công trình này có giá trị về học thuật rất cao nên hơi khó đọc.

Riêng tôi khi đọc qua tác phẩm có đôi chỗ băn khoăn, Bạch Thư Chu Dịch là bản Kinh Dịch cổ nhất mà chúng ta có hiện nay. Tuy nhiên, bản Kinh Dịch này có từ thời Hán mà thời đại này cách đời thượng cổ rất lâu thì sao khẳng định được bản Kinh Dịch này đúng với bản Kinh Dịch gốc?

Khởi thủy, Kinh Dịch chỉ gồm 64 quẻ, không có văn tự. Vì sợ hậu thế không hiểu nên thánh nhân mới viết thêm văn tự giải thích mặc dù biết đó là việc làm bất đắc dĩ, vì Dịch là biến hóa không cùng mà văn tự lại thuộc tịnh giới nên không thể diễn được sự biến đổi mau chóng của Đạo. Vì thế người học Dịch phải cố tìm ra Ý nghĩa mà cổ nhân gửi gắm, đừng chết cứng, mắc kẹt trong văn tự thì không đúng tinh thần Dịch Lý. Thầy Trình Di (đời Tống) có dạy rằng: “Thánh nhân vì Ý mà truyền lời, hậu học đọc Lời mà quên Ý, vì thế Dịch thất truyền từ lâu”. Phải biết thoát khỏi văn tự đến chỗ quên lời, nhân nghĩa cũ phát sinh ra nghĩa mới, ứng hợp, tùy thời mới đúng tinh thần Dịch học (Dịch biến dịch dã tùy thời biến dịch dĩ tùng đạo dã), người học Dịch hết sức lưu ý.

Quyển Kinh Dịch cấu hình tư tưởng Trung Quốc giải thích ý nghĩa 64 quẻ (phần Kinh) còn Truyện (hệ từ, thuyết quái…) thì nằm trong cuốn Chu Dịch Đại truyện. Độc giả nên mua cả hai cho trọn bộ. Đôi lời thật lòng, xin giới thiệu cùng bạn đọc.